Meppel herdenkt wegvoeren Joodse inwoners

“Wat hebben we hier eigenlijk van geleerd? De lontjes zijn nog steeds kort..” In Meppel is maandag het wegvoeren van de Joodse inwoners in de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dat gebeurde precies 80 jaar gelden. Bij het Joods Monument werden toespraken gehouden en kransen gelegd. Mede door de oorlog in Oekraïne heeft de herdenking een extra lading, vinden de betrokkenen.

Maandagochtend om half negen kwam een gezelschap samen bij het monument in het Slotplantsoen voor een korte plechtigheid. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden 230 Joodse inwoners van Meppel opgehaald uit hun woningen. Om half negen ‘s morgens vertrokken zij per trein naar Westerbork, vanwaar ze vertrokken naar vernietigingskampen.

“Het is een sobere plechtigheid”, vertelt Wim Sagel van organisator Stichting Joods Monument. “Er zijn korte toespraken, we leggen bloemen en daar laten we het bij. Sober, maar niet minder belangrijk om dit jaarlijks te doen. Opdat wij niet vergeten. Het leed wat deze mensen is aangedaan is niet te bevatten. Als ik op een dag als vandaag wakker wordt, denk ik daar wel aan en dat wil ik doorgeven aan de mensen. Vlak na de oorlog sprak niemand over de oorlog. Dat heeft ook met schaamte te maken, want er is geen land waarbij zo’n groot onderdeel van de Joden verdwenen is. En in Meppel is na de oorlog zelfs de synagoge gesloopt om meer woningen te bouwen. Gelukkig is dat veranderd. Er zijn herdenkingen, worden boeken gemaakt en dingen georganiseerd. Ik vind het mooi dat we erbij stilstaan.”

Grootschalig en vreselijk
Ook aanwezig was Elsbeth van der Horst, bestuurslid van Stichting Joods Erfgoed Meppel. “Ik beleef dat altijd als een bijzonder moment”, zegt zij. “Op 4 mei herdenken we natuurlijk alle slachtoffers van de oorlog, maar ik vind het mooi dat er een extra moment is voor onze eigen gemeenschap. En deze datum is natuurlijk belangrijk voor ons. Het is grootschalig opgezet die nacht, alle huizen zijn leeggehaald. Vreselijk!”

Het monument is geadopteerd door Kindcentrum Het Avontuur, de voormalige basisschool De Woldstroom. De leerlingen van groep 8 houden de directe omgeving van het monument schoon en zij waren ook aanwezig bij de herdenking. “Dat is erg mooi”, vindt Van der Horst. “Wij willen natuurlijk dat zoiets als dit nooit meer gebeurt, daarom betrekken we de toekomstige generatie hierbij.”

Korte lontjes
Ook volgens Sagel heeft het grote impact op de kinderen. “We moeten echt benadrukken dat dit gewone stadsgenoten waren. Buren, klasgenoten en vrienden waarvan bijna niemand is teruggekomen. Dat heeft wel impact op de kinderen. Ze worden er niet minder van.”

Dat herdenken nodig blijft, is volgens Van der Horst momenteel extra duidelijk geworden. Daarmee doelt zij op de situatie in Oekraïne. “Ik maak me daarover zorgen. Ook deze tijd heeft weer zijn eigen mensen die dreigen. Wat hebben we hier eigenlijk van geleerd? De lontjes zijn nog steeds kort en er wordt wéér ruzie gemaakt op het Europese vaste land. Het mag van mij wel wat toleranter. De lontjes zijn kort, en moeten wat langer worden.”

Politierapport
De actie op 2 oktober 1942 werd uitgevoerd door de politieagenten van het Meppeler korps. Zij moesten om exact zes uur ‘s avonds naar het bureau aan de Hagenstraat komen ter voorbereiding van het wegvoeren van de Joodse stadgenoten. De daadwerkelijke uitvoering van de Holocaust in Meppel begon tegen het middernachtelijk uur. De volgende ochtend vroeg werden de Joodse stadgenoten verzameld bij het station en per trein afgevoerd naar kamp Westerbork.

Historicus Thijs Rinsema ontdekte dat in het politierapport destijds niets is opgenomen van hetgeen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 heeft plaatsgevonden. “Die is óf nooit ingevuld, óf later verwijderd. Daaruit blijkt dat men kennelijk het gevoel had iets te doen wat niet pluis was”, verklaarde Rinsema enkele jaren geleden.

Het Joods Monument in het Slotplantsoen werd op 30 september 1997 onthuld. Op granieten platen staan de namen de vermoorde Meppeler Joden. Ook is er een digitaal Joods Monument dat sinds 2007 wereldwijd toegankelijk is en ook een Engelse vertaling heeft. Het is een online gedenkteken met talloze foto’s en familiegeschiedenissen van vermoorde Meppeler Joden.

Foto Kyra Heinhuis
Tekst RTV Meppel