Raken dieren ook verslaafd?

Verslaving lijkt op het eerste gezicht een typisch menselijk probleem. Toch zijn er in het dierenrijk verrassend veel voorbeelden van soorten die gedrag vertonen dat verdacht veel lijkt op afhankelijkheid. Van dronken apen tot katten die niet van valeriaan af kunnen blijven: de vraag of dieren verslaafd kunnen raken is minder absurd dan hij klinkt.

Dronken makaken en fruitvliegjes
In Zuid-Azië staan de berberapen bekend om hun voorkeur voor gefermenteerd fruit. Op sommige eilanden, zoals Sri Lanka, hebben ze geleerd dat menselijke dorstlessers – cocktails, bier, zelfs sterke drank – een snellere roes geven dan overrijpe mango’s. Ze stelen drankjes van toeristen en vertonen daarna opvallend roekeloos gedrag. Onderzoekers hebben vastgesteld dat sommige apen herhaaldelijk op zoek gaan naar alcohol, zelfs als dat leidt tot conflicten met mensen of andere apen.

Ook fruitvliegjes blijken gevoelig voor ethanol. In laboratoriumomstandigheden kiezen ze herhaaldelijk voor voedsel met alcohol, zelfs als dat minder voedzaam is. Bij herhaalde blootstelling ontwikkelen ze tolerantie en vertonen ze ontwenningsverschijnselen. Dat klinkt bekend.

Katten, valeriaan en kattenkruid
Wie een kat heeft die wild wordt van kattenkruid of valeriaan, weet hoe sterk de reactie kan zijn. Rollen, likken, miauwen, en daarna een soort roes: het lijkt op een korte high. Hoewel deze stoffen niet verslavend zijn in de klassieke zin, zijn er katten die obsessief op zoek gaan naar de geur. Sommige experts vergelijken het met een milde vorm van afhankelijkheid, waarbij de prikkel steeds opnieuw wordt opgezocht.

Dolfijnen en kogelvissen
Een van de meest fascinerende verhalen komt uit de wereld van de zeezoogdieren. Er zijn observaties van jonge dolfijnen die spelen met kogelvissen. Deze vissen scheiden een neurotoxine af dat in kleine hoeveelheden een verdovend effect heeft. De dolfijnen lijken de vissen bewust te irriteren, waarna ze in trance ronddrijven. Of dit echt verslavingsgedrag is, blijft onderwerp van debat, maar het patroon  is opvallend.

Wat zegt dit over verslaving?
Verslaving is niet alleen een kwestie van wilskracht of karakter. Het is een neurologisch proces waarbij beloning, herhaling en prikkels een centrale rol spelen. Dat dieren hier ook gevoelig voor zijn, laat zien hoe fundamenteel het mechanisme is. In de hersenen van mens én dier werken dezelfde systemen: dopamine, beloningscircuits, en de drang naar herhaling.

Dat maakt de aanpak van verslaving bij mensen des te complexer. Een prive afkickkliniek zoals THE YOUTURN weet dat het niet alleen gaat om het stoppen met gebruiken, maar ook om het begrijpen van de onderliggende patronen. Net als bij dieren is het gedrag vaak een reactie op stress, verveling of sociale dynamiek.

Moeten we ingrijpen bij dieren?
In het wild is verslavingsachtig gedrag meestal tijdelijk en beperkt. Maar in gevangenschap – denk aan huisdieren of dieren in dierentuinen – kan het problematisch worden. Papegaaien die obsessief plukken, honden die dwangmatig likken, of katten die niet kunnen functioneren zonder hun valeriaanmatje: het roept vragen op over welzijn en verantwoordelijkheid.

Sommige dierenartsen pleiten voor gedragsinterventies, verrijking van de leefomgeving, en in extreme gevallen zelfs medicatie. Maar het blijft een grijs gebied. Dieren kunnen niet praten over hun drang, hun triggers of hun lijden. Dat maakt het extra belangrijk om als eigenaar alert te zijn op herhalend, dwangmatig gedrag.

Een spiegel voor onszelf
Dat dieren verslavingsgevoelig zijn, is geen reden tot paniek. Wel is het een uitnodiging om verslaving breder te bekijken: niet als moreel falen, maar als biologisch fenomeen. En misschien ook als iets dat ons verbindt met de rest van het dierenrijk. Want of het nu gaat om een fruitvlieg, een berberaap of een mens in een prive afkickkliniek, de zoektocht naar prikkels en troost is universeel.